Wat is het KOPP / KVO

• KOPP is een afkorting voor Kinderen van Ouders met Psychiatrische Problemen.

• KVO is een afkorting voor Kinderen van Verslaafde Ouders.

 

Voor kinderen kan het best heel zwaar zijn om een ouder met psychiatrisch problemen te hebben. Ze kunnen zich schuldig voelen en zich gaan schamen voor het gedrag van hun zieke ouder. Het gevolg kan zijn dat ze geïsoleerd raken en dat ze in een loyaliteitsconflict raken. Sommige kinderen hebben er alles voorover om een goede zoon of dochter te zijn. Ze willen hun ouder niet belasten en blijven daarom liever zitten met hun vragen, zorg en onzekerheden. Ze zijn bang dat ze daardoor een terugval veroorzaken bij hun zieke ouder. Er zijn ook kinderen die als bliksem afleiding gaan dienen voor de problemen van de ouder omdat ze juist heel veel aandacht vragen. Kinderen zijn afhankelijk van een volwassene.

 

Maar als de ouder ziek is of ziek wordt dan lijken de rollen om te draaien. De ouder dreigt afhankelijk te worden van het kind. Parentificatie heet dat. Vaak denkt de ouder het kind te ontlasten door niet precies te vertellen wat er aan de hand is of zij schamen zich om het aan het kind te vertellen. De kinderen kunnen zich buitengesloten voelen terwijl er allerlei verantwoordelijkheden van hen verwacht wordt. Dit kan heel belasten zijn voor het kind (Sambeek, 2002 en Gerris 2002)

 

Voor ouders met psychiatrische problemen kan het moeilijk zijn om hun kind op te voeden. Ze voelen zich vaak schuldig omdat ze het gevoel hebben dat ze hun kind tekort doen.

 

Aard en omvang problematiek

Onderzoek, gedaan door het trimbos instituut, toont aan dat

• Jaarlijks zijn er 864.000 ouders met psychische en/of verslavingsproblemen.

• Het gaat dan om problemen zoals schizofrenie, depressies of angststoornissen. Persoonlijkheidsstoornissen zijn niet meegerekend, waardoor het totale aantal kinderen met psychische zieke ouder in Nederland nog hoger ligt.

• 1,6 miljoen KOPP-ers onder 22 jaar

• 1 op de 3 kinderen ontwikkelt zelf psychische of verslavingsproblemen. Dit betekent dat 1/3 deel zelf geen problemen ontwikkelt. 1/3 ontwikkelt tijdelijke (aanpassing)problemen. 1/3 deel ontwikkelt zelf ernstige psychische problemen, die overigens zeker niet altijd overeenkomen met de ouderlijke problematiek.

• 40% van de kinderen depressieve periode mee maakt voor 18 jaar.

   

Samengevat:

• Er zijn jaarlijks in Nederland 864.000 ouders met psychische en/of verslavingsproblemen.

• Deze ouders hebben in totaal 1,6 miljoen kinderen onder de 22 jaar.

• Kinderen van ouders met psychische problemen lopen een verhoogd risico om zelf vroeg of laat psychische problemen te ontwikkelen zoals een depressie, angst en paniekstoornissen.

• De kans op het vroeg of laat ontwikkelen van een psychische stoornis bij deze kinderen is 1,5 maal groter dan bij personen zonder zulke ouders.

• Als beide ouders een psychische stoornis hebben of een verslaving ontwikkelt zelfs 66% van de kinderen vroeg of laat psychische problemen en/of een verslaving.

• De problematiek die de kinderen ontwikkelen is erg divers. Zo kan een kind met een depressieve moeder zelf een angststoornis ontwikkelen.

• Kinderen van ouders met psychische problemen lopen de kans om zich later te ontwikkelen tot een probleem jongere. De kans op kinder mishandeling groot is in deze gezinnen.

• Kinderen van ouders met psychische problemen en/of verslavingsproblemen kunnen zich in probleem gedrag uitten, zoals agressie (www.rivm.nl).

 

Opgroeien met een psychisch zieke ouder

Opgroeien met een vader of moeder die ernstige psychische problemen heeft, kan voor de kinderen vele gevolgen hebben. Het gedrag van een dergelijk ouder verandert en is vaak onvoorspelbaar. Dit gebeurt soms op een drastische, angstaanjagende en bevreemdende manier en kan bij kinderen heel wat angsten opwekken. De organisatie van het gezin “wie doet wat”, komt op zijn kop te staan.

 

Veel kinderen nemen in de loop der tijd de verantwoordelijkheden van de ouder over, zoals de zorg voor het huishouden of voor jongere broertjes of zusjes, soms ook voor beide ouders. Zij nemen zorgtaken op zich die niet passen bij hun leeftijd en worden te vroeg volwassen. Dit heet met een mooi woord Parentificatie. De zogenoemde jonge mantelzorgers. Hun eigen gevoelens en problemen houden ze voor zich. Veel “kinderen van” voelen zich eenzaam en geïsoleerd en dat betekent een risico: zij lopen kans om sociale, emotionele, lichamelijke en gedragsproblemen te ontwikkelen.

 

Deze kinderen kunnen of durven vaak met niemand te praten over de situatie thuis. Ze schamen zich, zijn bang dat ze zelf ook problemen krijgen of denken dat ze zelf de oorzaak van het probleem zijn. Enerzijds omdat er nog steeds een groot taboe rust op psychiatrische problematiek. Anderzijds omdat zij zich anders voelen dan anderen en vaak geen aansluiting vinden bij de onbezorgde wereld van hun leeftijdsgenoten. Ze kunnen hun verdriet vaak moeilijk kwijt, temeer omdat de meeste aandacht meestal uitgaat naar de zieke ouder. De kinderen kunnen dan vergeten worden. Bovendien vindt de omgeving van het kind het vaak moeilijk om uit te leggen wat er aan de hand is. Ook denkt men soms de kinderen te beschermen door er niet over te praten. Maar dit is juist zo belangrijk, omdat het kind behoefte heeft aan duidelijke informatie, aandacht en geruststelling. Het is noodzakelijk om het kind te laten horen dat het niet zijn schuld is dat vader of moeder psychisch ziek of verslaafd is.

 

Kinderen die het moeilijk hebben, laten signalen zien. Bijvoorbeeld in hun ontwikkeling, spel en omgang met anderen. Of in de vorm van psychosomatische symptomen. Jongeren lopen ook vaak rond met beklemmende vragen over mogelijke erfelijkheid van de ziekte, het aangaan van een partnerrelatie en het zelf krijgen van kinderen. Sommige volwassen kinderen van psychische zieke ouders komen tot de vaststelling dat de ervaringen uit hun kindertijd doorspelen in hun vrienden- en partnerrelaties. Kind zijn van een psychisch zieke ouder blijft ook voor veel volwassenen een zware dobber( www.kopstoring.nl)

 

Moeilijkheden KOPP-gezin: ouder

• Onvoorspelbaarheid

• Emotionele buien

• Regelmaat en structuur

• Wisselend in gedrag

• Compensatiegedrag (Sambeek, 2002 en Gerris 2002)

 

Moeilijk bereikbare doelgroep

• Ouderrol onderbelicht in hulpverlening aan deze doelgroep

• Schaamte- schuldgevoelens

• Angst voor uithuisplaatsing kind

• Praktische redenen

• Ontbreken van ziekte-inzicht (Sambeek, 2002 en Gerris 2002)

 

Moeilijkheden KOPP-gezin: kinderen

• Parentificatie: ouderrol overnemen (ook emotioneel)

• Sociale isolatie door schaamte en zorgen

• Schuldgevoelens

• Taboe, niet over praten

• Te laat op school komen, schoolprestaties (Sambeek, 2002 en Gerris 2002)

 

KOPP- ers/KVO ers kunnen een veelheid aan taken op zich nemen/krijgen

Ze hebben diverse taken en verantwoordelijkheden op verschillende gebieden:

*  Huishoudelijke taken zoals afwassen, schoonmaken, koken en boodschappen doen.

*  Verzorging van de zieke: wassen, aankleden, eten geven, helpen bij het naar het toilet gaan.

*  Verpleegkundige taken: wonden verzorgen, medicijnen geven

*  Sociale en emotionele hulp: bezoek regelen, voorlezen, een luisterend oor bieden.

* Overnemen van de ouderrol voor de andere kinderen in het gezin: aankleden, naar school brengen, tolken, opvoeden (Parentificatie).

 

De gevolgen voor een KOPP/KVO-ers

Kinderen groeien en ontwikkelen zich, dat is de belangrijkste taak in het leven die zij hebben. Volwassenen begeleiden hen op de weg naar een evenwichtige volwassen status. Naast het volbrengen van een goede opleiding verwachten we dat kinderen uitgroeien tot sociale en aangepaste mensen die actief participeren in de samenleving. Hobbels op weg naar de volwassenheid zijn op zich niet erg. Mits goed begeleid, kan het leren oplossen daarvan heel vormend zijn.

 

Ouders hebben een belangrijke rol in die begeleiding. Zij hebben de verantwoordelijkheid om hun kinderen gezonde en zo optimaal mogelijke groei- en ontwikkelingskansen te bieden.

 

Bij KOPP/KVO ers is de situatie wezenlijk anders. Op verschillende ontwikkelingsgebieden kunnen problemen ontstaan:

 

*  Sociaal en relationeel:

Als gevolg van het ‘zorgen voor’ komen ontwikkelingstaken onder druk te staan: er is te weinig tijd voor school, sport, vriendschappen en uitgaan. Het meenemen van vriendjes naar huis wordt vaak vermeden uit schaamte. De contacten met leeftijdsgenoten schieten er bij in, terwijl dat een zo belangrijk element is in de sociale ontwikkeling. Ook het gezin zelf raakt als gevolg van de langdurige ziekte in een sociaal isolement. Binnen het gezin staan relaties onder druk, vooral als ouders niet meer zelf in staat zijn de ouderrol te vervullen. Echtscheidingen komen relatief vaak voor in gezinnen met een langdurig ziek familielid.

 

*  Fysiek:

De lichamelijke taken zijn zwaar, wat kan leiden tot een voor de leeftijd te grote fysieke belasting. Gewrichts- en rugklachten, hoofdpijn, buikpijn en vermoeidheid zijn het gevolg. In wetenschappelijk onderzoek is inmiddels aangetoond dat chronische stress kan leiden tot veranderingen in de hersenen en effecten heeft op het afweersysteem. Het is algemeen bekend dat sommige kinderen tekenen van spanning uiten in somatische klachten (Lindauer,2006)

 

*  Emotioneel:

Naast de grote tijdsinvestering en fysieke belasting is het vooral de emotionele druk die bepalend is voor het welzijn en de gezondheid van de jonge mantelzorger. Het is deze emotionele component die de lange termijn effecten bepaalt. De kinderen maken zich zorgen over de ouder, voelen zich alleen staan en worden belast met taken waar zij gezien hun ontwikkeling nog niet aan toe zijn. Gevoelens als onzekerheid, verdriet, boosheid en angst komen veel voor en bedreigen de ontwikkeling als zij langdurig aanwezig zijn en er geen passende hulp komt.

 

Toch vragen de kinderen niet zelf om hulp. Zij zien dat als een verraad naar de ouders toe vanwege het loyaliteitsdilemma. En ook de ouders zelf trekken niet aan de bel, omdat zij daartoe door hun ziekte niet in staat zijn, of omdat zij alles binnen de muren van het gezin willen houden. Zij schamen zich en willen het gezin zo veel mogelijk ‘normaal’ laten functioneren. Kinderen van ouders met een verslaving of een psychiatrische ziekte lopen een verhoogd risico zelf ook deze stoornis te ontwikkelen.

 

*  School:

Op school kan het leerproces verstoord raken door concentratieproblemen en vermoeidheid met dalende leerprestaties als gevolg.

 

*  Overbelasting en decompensatie:

Wanneer de druk op de KOPP/KVO ers te hoog wordt en de overbelasting te lang duurt, kan de situatie leiden tot gedragsproblemen, schoolverzuim, vroegtijdig schoolverlaten, agressief gedrag, suïcide pogingen en (lichamelijke) ziektes. Andere risicofactoren zetten het gezinssysteem nog verder onder druk, bijvoorbeeld schulden, armoede, één ouder gezin, en slechte huisvesting.

 

Moeheid is een veel gehoorde klacht. Opvoeden van kinderen is voor zieke ouders een zeer zware taak. De gewone opvoedingsspanning ontaart dan al snel in opvoedingscrisis. Zowel de ouders als de kinderen bevinden zich in een neerwaartse spiraal, waar zij zonder hulp moeilijk uitkomen. De voortdurende spanning, de druk op de opvoeding en de uitzichtloze situatie kan uiteindelijk leiden tot een vorm van kindermishandeling. De kans hierop is groter bij ouders met een verslaving of een psychische stoornis, of wanneer er sprake is van een cumulatie van risicofactoren. Het is een labiel evenwicht van een onwenselijke, maar aanvaardbare situatie voor het kind, tot het overschrijden van een grens: de kinderen krijgen niet die aandacht die zij nodig hebben, worden belast met oneigenlijke taken, terwijl de ouder zelf de ouderrol niet meer kan vervullen. Emotionele verwaarlozing ligt op de loer, één van de vormen van kindermishandeling. Ondersteuning ontbreekt vaak, hulpverleners hebben onvoldoende oog voor de kinderen en jongeren in het gezin en een adequaat hulpaanbod is niet overal gerealiseerd of is moeilijk toegankelijk voor de doelgroep. (www.jongemantelzorgers.nl)

 

De mate waarin KOPP/KVO-ers problemen ondervinden is afhankelijk van:

• de leeftijd van het kind

• de ernst van de ziekte, de verschijningsvorm en de duur

• de relatie met de zieke

• de persoonlijkheid van het kind en de aanwezigheid van coping mechanismen

• aanwezigheid van compenserende en beschermende factoren (bijvoorbeeld adequate opvang door andere ouder, familie of vrienden, de beschikbaarheid van een vertrouwenspersoon)

• de mate waarin mantelzorgtaken moeten worden uitgevoerd

• de aard van de mantelzorgtaken (emotionele steun verlenen is veel zwaarder dan een boodschap doen)

• de aanwezigheid van andere, algemene risicofactoren, zoals één ouder gezin, scheiding, armoede.

•  

Signalen die wijzen op problemen

• Rolomkering of parentificeren

• Verandering van stemming

• Verandering van sociaal gedrag

• Verandering in school prestatie

• Psychosociale problemen

• Negatief zelfbeeld

• Moeilijkheden met het omgaan met emoties

• Ontbreken van normaal puberteitsverschijnselen