Wat doet verslaving met je lichaam?
Verslaving
Binnen de GGZ speelt naast de klassieke psychiatrische stoornisen ook veel verslavings problematiek. Een cliënt met een dubbele diagnose heeft gelijktijdig last van misbruik en/of afhankelijkheid van alcohol of drugs en een psychiatrische stoornis. Bijvoorbeeld een ernstige depressie gecombineerd met een alcoholverslaving, een persoonlijkheidsstoornis met cocaïnemisbruik, of schizofrenie met een cannabisverslaving. Allerlei combinaties tussen middelen en psychiatrische stoornissen zijn mogelijk. De verwevenheid (comorbiditeit) tussen beide stoornissen is groot. Om die reden is afzonderlijke behandeling meestal niet doeltreffend.
Wanneer een cliënt voor verschillende klachten tegelijk behandeld moet worden kan er een opname op een afdeling voor dubbeldiagnose plaatsvinden. Dit zijn afdelingen waar rekening wordt gehouden met het naast elkaar bestaan van meerdere stoornissen. Wanneer er onvoldoende rekening wordt gehouden met deze co-morbiditeit kunnen de verschillende behandelingen elkaar in de weg staan. Wanneer er één stoornis op de voorgrond staat, en de aanwezige verslaving staat de behandeling van de primaire stoornis níét in de weg, zal de behandeling vaak op een reguliere afdeling of ambulant geboden worden. Dit maakt dat je als verpleegkundige op de reguliere GGZ afdelingen ook verslavingsproblematiek tegen gaat komen.
Klik hier voor de poster met informatie over verschillende verslavende middelen.
Klik hier voor de Nationale drugsmonitor waarin je "alles" kunt vinden over behandeling van verslaving in Nederland.
Klik hier voor het document 'visie op verslaving en verslavngszorg, focus op preventie en herstel'.
Gevolgen van gebruik van 'meth'
Ik heb me voor deze site beperkt tot de verslaving van alcohol en drugs omdat je deze problematiek het meest tegen komt. Het is dus geen volledige beschrijving van andere verslagingen zoals bijv gok- of gameverslaving. Met behulp van de "linkjes" op deze pagina is er echter wel heel veel informatie te vinden over andere verslavingen. Voor informatie over gameverslaving klik je hier.
Als behandelmodel voor alcohol verslaving heb ik als voorbeeld "het Minnesota model" gekozen omdat dit model op veel instellingen gebruikt wordt.
De oorzaak van verslaving
Niemand wil een drugsverslaafde of alcoholist zijn, maar dit weerhoudt mensen er niet van om verslaafd te raken. De meest gestelde vraag is eenvoudigweg: - hoe? Hoe heeft het zover kunnen komen? Het eerste wat men over verslaving moet weten is dat alcohol en verslavende drugs in wezen pijnstillers zijn.
Op een chemische manier verdoven zij lichamelijke en emotionele pijn en veranderen het realiteitsbesef. Drugs maken de mens gevoelloos. Voordat iemand drugs gebruikt, al is het alleen om ‘mee te doen’, is er altijd sprake van een soort onvrede. Want waarom moet hij anders zonodig ‘meedoen’?
Wat is een drug of medicijn?
Medisch gesproken, is een drug of medicijn elk middel dat één of meer van de lichamelijke functies verandert. Drugs en medicijnen kunnen een tijdelijke verlichting teweegbrengen van ongewenste symptomen en/of het lichaam voorzien van een noodzakelijke substantie die het lichaam zelf niet meer kan aanmaken. Sommige drugs en medicijnen veroorzaken ongewenste bijverschijnselen. Sommige drugs en medicijnen kunnen een ongezonde afhankelijkheid teweegbrengen die samengaat met lichamelijke en gedragsstoornissen.
Hoe beïnvloeden drugs het verstand?
Het verstand is ons belangrijkste hulpmiddel. Met ons verstand lossen wij de problemen op waarmee wij in het leven geconfronteerd worden. Drugs hebben veel schadelijke effecten op iemands vermogen om na te denken of zich volledig bewust te zijn van de huidige omgeving. Deze effecten blijven lang aanwezig nadat de directe invloed van drugs ogenschijnlijk uitgewerkt is.
Verslavende drugs activeren de beloningssystemen van de hersenen. De belofte van een beloning is zo intens, dat de persoon gaat smachten naar de drug en hij zal alleen maar bezig zijn met de drug en hoe hij eraan moet komen. Het vermogen van verslavende drugs om de beloningssystemen van de hersenen zo sterk te activeren en hun vermogen om de normale functies van deze systemen chemisch te veranderen, kan een verslaving teweegbrengen. Drugs verlagen ook het bewustzijnsniveau van een persoon, waardoor het vermogen om na te denken of zich volledig bewust te zijn van de huidige omgeving, beschadigd wordt.
Door de effecten van drugs op het verstand, is de persoon zich niet helemaal bewust van wat er om hem heen gebeurt. Hoewel het op het eerste gezicht lijkt alsof hij in dezelfde kamer zit als u en dezelfde dingen doet als u, is hij er in werkelijkheid slechts gedeeltelijk; gedeeltelijk is hij in het verleden. De drugsgebruiker is zich niet bewust van dezelfde dingen als andere mensen. Dit kan slechts in lichte mate het geval zijn, waarbij de persoon af en toe foutjes maakt, of het kan zo ernstig zijn dat hij totaal krankzinnig is – waarbij de gebeurtenissen die hij waarneemt totaal anders zijn dan de gebeurtenissen die door andere mensen waargenomen worden. En alle stadia daartussen.
Het is niet zo dat het niet tot de drugsgebruiker doordringt wat er gebeurt. Alleen is wat in zijn bewustzijn doordringt, iets anders dan wat er werkelijk om hem heen gebeurt. 'Men heeft de keuze tussen dood zijn met drugs of springlevend zijn zonder drugs. Drugs beroven het leven van de gevoelens en de vreugde die sowieso de enige redenen zijn om te leven.'
Wat is verslaving?
Jarenlang is er onder wetenschappers een discussie gevoerd over de vraag of een persoon nu een erfelijke of biochemische aanleg heeft om verslaafd te raken aan drugs, medicijnen of alcohol. Eén denkwijze propageert het ‘ziekteconcept’, het idee dat verslaving een erfelijke ziekte is, veroorzaakt door gebrekkige genen en dat de persoon permanent erfelijk belast is, zelfs die mensen die langdurig zonder drugs, alcohol of medicijnen kunnen functioneren.
Een andere denkwijze stelt dat verslaving een tweeledig probleem is bestaande uit een lichamelijke en geestelijke afhankelijkheid van chemische middelen, waarbij er in eerste instantie sprake was van een mentale afwijking die medici onderbrengen in categorieën zoals depressie, manische depressie enz. enz. Het is wel waar dat verslavende drugs gevoelens van genot teweegbrengen waardoor iemand ofwel minder pijn heeft of zich beter gaat voelen, maar de oplossing die hiervoor is bedacht, namelijk het verstrekken van antidepressiva, anti-psychotica, enz. enz. veroorzaakt nog veel meer problemen. Mensen die hieraan beginnen, blijven de andere middelen zoals heroïne en cocaïne gebruiken. Maar daarbij raken zij ook nog verslaafd aan andere chemische middelen, waar zij nog veel moeilijker vanaf kunnen komen.
Een andere denkwijze gaat uit van het idee dat chemische afhankelijkheid afkomstig is van een chemisch onbalans in het zenuwstelsel. Deze theorie klopt in zoverre dat herhaald gebruik van verslavende drugs een lichamelijke afhankelijkheid of gewenning teweegbrengt wanneer steeds grotere hoeveelheden van de drug gebruikt worden om dezelfde effecten te bereiken. Er is sprake van gewenning wanneer iemand niet meer op dezelfde manier op de drug reageert als hij aanvankelijk deed. Dus heeft hij er steeds meer van nodig.
Al deze theorieën zijn ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. Maar er is geen absoluut antwoord te geven op de vraag of verslaving erfelijk of biochemisch is of te maken heeft met een geestelijke afwijking. Wat deze toestand die verslaving wordt genoemd onderscheidt, is dat de drug het gedrag van de persoon totaal gaat beheersen, of er nu wel of niet sprake is van lichamelijke afhankelijkheid.
Er is een vierde denkwijze die meer accuraat blijkt te zijn. Die heeft te maken met de cirkelgang van verslaving. Deze gegevens zijn overal van toepassing op verslaving, welke veronderstelling er ook gebruikt wordt om het fenomeen van drugsverslaving te verklaren.
De cirkelgang van verslaving
Drugsverslaving verloopt volgens deze cirkelgang.
De cirkelgang van verslaving begint met een probleem, een gevoel van onbehagen of een bepaalde vorm van emotionele of lichamelijke pijn die de persoon ervaart. Hij kan hier heel moeilijk mee omgaan.
In de behandeling start je met een persoon die, zoals de meeste mensen in onze samenleving, in principe goed is. Deze persoon wordt geconfronteerd met een probleem of gevoel van onbehagen waar hij geen raad mee weet. Dit kunnen problemen zijn zoals er als kind of tiener ‘bij te horen’, bezorgdheid in verband met verwachtingen van leeftijdsgenoten, of als volwassene verwachtingen ten opzichte van werk, identiteitsproblematiek of echtscheiding. Het kan ook een fysiek probleem zijn, zoals een verwonding of chronische pijn.
De persoon ervaart dit als een echt probleem. Hij vindt dat de toestand waarin hij verkeert ondraaglijk is, toch kan hij geen oplossing vinden voor zijn probleem. Iedereen heeft dit in meer of mindere mate wel eens meegemaakt. Het verschil tussen een verslaafde en een niet-verslaafde is dat de verslaafde drugs of alcohol kiest als oplossing voor het ongewenste probleem of het ongemak.
Drugs en problemen
De persoon probeert drugs of alcohol. Het LIJKT ALSOF de drugs zijn problemen oplossen. Hij voelt zich beter. Omdat het nu LIJKT ALSOF hij het leven beter aan kan, worden de drugs waardevol voor hem. De persoon gaat de drugs of alcohol zien als een geneesmiddel voor ongewenste gevoelens. De verdovende effecten van drugs of alcohol worden een oplossing voor zijn lichamelijk ongemak.
Onwillekeurig wordt de drug of alcohol nu waardevol, want hij is zich daardoor beter gaan voelen. Dit gevoel van bevrijding is de belangrijkste reden waarom een persoon een tweede of derde keer drugs of alcohol gebruikt. Het is slechts een kwestie van tijd voordat hij helemaal verslaafd raakt en niet meer in staat is om zijn drugsgebruik onder controle te houden. Drugsverslaving is dus het gevolg van overmatig en aanhoudend gebruik van lichamelijk verslavende drugs in een poging om de daaronder liggende gevoelens van onbehagen, verdriet en spanning op te lossen.
Naarmate de verslaving verdergaat….
Net zoals bij een puber die voor het eerst verliefd is, wordt het gebruik van drugs of alcohol een obsessie. De persoon die verslaafd is zit in de val. Hij weet allang niet meer welk probleem het was dat hij op wilde lossen. Hij is niet meer in staat zijn gebruik onder controle te houden en de vreselijke gevolgen van zijn daden interesseren hem allang niet meer.
Hoe drugs het gedrag beïnvloeden
De verslaafde zal nu proberen zijn drugsgebruik te verbergen voor vrienden en familieleden. Hij zal last beginnen te krijgen van de gevolgen van zijn eigen oneerlijkheid; hij krijgt schuld- gevoelens. Hij zal zich misschien terugtrekken en het zal moeilijk zijn met hem te redeneren. Hij zal zich misschien vreemd gaan gedragen.
Hoe meer drugs en alcohol hij gaat gebruiken, hoe schuldiger hij zich gaat voelen en hoe depressiever hij wordt. Hij zal zijn persoonlijke integriteit prijsgeven, evenals het contact met zijn vrienden en familieleden, zijn baan, zijn spaargeld en wat hij ook maar heeft, in een poging om aan meer drugs te komen. Drugs zijn nu het belangrijkste in zijn leven. Zijn contacten met andere mensen en werkprestaties zullen op een drastische manier achteruitgaan.
Gewenning en afhankelijkheid van alcohol en drugs
Naast de mentale spanningen als gevolg van zijn onethisch gedrag, is het lichaam van de verslaafde ook nog gewend geraakt aan de aanwezigheid van drugs. Zijn aandacht zal totaal gericht zijn op het krijgen en gebruiken van zijn drugs en hij zal alles doen om de pijn van de lichamelijke afkick te vermijden.
Op dit punt zal de nieuwe verslaafde last krijgen van een overweldigende behoefte aan drugs. Hij zal nu drugs zoeken, zowel voor het ‘plezier’ dat zij hem geven alsook om de verschrikkelijke geestelijke en lichamelijke afkick te vermijden. Ironisch genoeg wordt de verslaafde langzamerhand steeds minder ‘high’ van de alcohol of drug naarmate het lichaam zich aan gaat passen aan de aanwezigheid van lichaamsvreemde chemicaliën. Hij heeft steeds meer drugs nodig, niet alleen om zich een beetje beter te voelen, maar om überhaupt te kunnen functioneren.
Op dit punt zit de verslaafde vast in een gevaarlijke neergaande spiraal. Door het misbruik van drugs is hij zowel lichamelijk als geestelijk veranderd. Hij heeft een onzichtbare en ontastbare grens overschreden. Hij is nu een drugsverslaafde of alcoholist.
Drugs en persoonlijkheidsverandering
Er is zoiets als een ‘drugspersoonlijkheid’. Deze is kunstmatig en wordt door drugs gecreëerd. Drugs kunnen de houding van iemand veranderen van zijn oorspronkelijke persoonlijkheid in iemand die stiekem gevoelens van vijandigheid en haat koestert en deze gevoelens niet toont.
Dit is het verband tussen drugs en steeds groter wordende problemen op het gebied van misdaad, productie en de huidige afbraak van de sociale en industriële samenleving.
De drugspersoonlijkheid heeft o.a. de volgende kenmerken:
-
Stemmingswisselingen
-
Onbetrouwbaarheid. Is niet in staat dingen af te maken
-
Onuitgesproken wrok en verborgen haatgevoelens
-
Oneerlijkheid. Liegt tegen familieleden, vrienden en werkgevers
-
Trekt zich terug van de mensen die van hem houden
-
Sluit zich af
-
Het kan lijken alsof hij chronisch depressief is
-
Hij zou kunnen gaan stelen van familieleden en vrienden.
Biochemische aspecten van de verslaving
Wanneer een persoon langere tijd drinkt of drugs gebruikt, kan het lichaam ze op een gegeven moment niet allemaal meer wegwerken. Drugs en alcohol worden in de lever afgebroken. De hierdoor ontstane metabolieten (de stoffen waar in het lichaam de drugs of alcohol in veranderd worden), worden, hoewel zij snel uit de bloedstroom verwijderd worden, opgeslagen in de vetweefsels.
Er zijn verschillende soorten weefsels die een hoog vetgehalte hebben. Het probleem dat hier aangepakt moet worden is het feit dat de drugsresten jarenlang in deze weefsels blijven. De processen in de weefsels van ons lichaam met een hoog vetgehalte werken heel langzaam. Wanneer zij werken, worden de opgeslagen drugsmetabolieten in de bloedstroom losgelaten en dan worden dezelfde hersencentra gereactiveerd en krijgt de persoon hetzelfde effect als wanneer hij de drug werkelijk genomen zou hebben. De voormalige verslaafde ervaart nu een restimulatie van de drug (ofwel ‘flashback’) en een hunkering naar drugs. Dit is gebruikelijk in de maanden nadat de persoon is gestopt met drugs en het kan zich jarenlang, zelfs tientallen jaren, voordoen.
De cirkelgang van stoppen, afkicken, hunkeren naar drugs en terugvallen
Wanneer de verslaafde probeert te stoppen, worden hersencellen die gewend zijn geraakt aan grote hoeveelheden van deze metabolieten aanvankelijk gedwongen om met veel minder om te gaan. Zelfs als de afkickverschijnselen afnemen ‘eisen’ de hersenen nog dat de verslaafde hen meer van de drug geeft. Dan krijgt de persoon weer een sterke behoefte aan die drug. Deze behoefte is zo verschrikkelijk sterk, dat de persoon allerlei ‘redenen’ zal bedenken om weer te gaan gebruiken of te drinken. Hij zit nu gevangen in een eindeloze cirkelgang van proberen te stoppen, behoefte krijgen aan drugs, terugval en angst voor de lichamelijke afkick.
Uiteindelijk zullen de hersencellen opnieuw gewend raken aan lagere hoeveelheden drugs- metabolieten. Maar, omdat de resten van de metabolieten van drugs of alcohol jarenlang vanuit de vetweefsels in de bloedstroom terechtkomen, blijft de persoon last hebben van behoefte aan drugs en terugval. Als dit niet opgelost wordt, zullen, door de aanwezigheid van metabolieten, zelfs in microscopisch kleine hoeveelheden, de hersenen gaan reageren alsof de persoon in feite weer drugs heeft gebruikt en kan de cirkelgang van behoefte aan drugs en terugval weer beginnen zelfs jaren nadat de persoon iets heeft gebruikt.
Verslaafden kunnen om twee redenen niet stoppen. Deze twee redenen zijn:
-
Mentale en lichamelijke behoefte die veroorzaakt wordt door drugsresten die in het lichaam blijven;
-
De biochemische persoonlijkheid die ontstaat door drugs en de manier van leven die de persoon aanneemt om eraan te komen.
Als deze dingen niet opgelost worden, zullen ze de persoon nog jarenlang blijven achtervolgen, zelfs als hij clean is, en zullen ze een terugval veroorzaken. Deze onopgeloste symptomen, of zij nu lichamelijk of geestelijk zijn, creëren een onderliggend, sluimerend gevoel van stress dat niet helemaal genegeerd kan worden door de persoon. Hij kan duizend keer ‘nee’ zeggen, maar hij hoeft maar één keer ‘ja’ te zeggen, en dan zal de hele cirkelgang van verslaving opnieuw beginnen.
De behandeling
Binnen de verslavingszorg wordt er vaak gewerkt vanuit het Minnesota model dat ook wel de 12-stappenbehandeling wordt genoemd. Deze behandeling wordt vaak in een deeltijdbehandeling aangeboden. Een volledig programma duurt vaak16 weken, gevolgd door een nazorggroep, waar nog tot een jaar na de behandeling ondersteuning geboden wordt.
Het deeltijdprogramma is vaak zo ingedeeld dat in de eerste vier weken vijf middagen per week groepsbehandeling aangeboden krijgt. Vanaf de vijfde week is er nog op drie middagen (maandag, woensdag en vrijdag) een groepsprogramma.
De groepsbehandeling bestaat vaak uit een aantal terugkerende therapieblokken waarin onderwerpen aan de orde komen die met herstel van verslaving verband houden.
Therapieblokken
Beginnend herstelgroep
De naam zegt het al. Hier komen thema’s aan de orde die met het begin van herstel te maken hebben. ‘Hoe maak ik een goede dagelijkse planning?’ Welke factoren triggeren mijn verslaving en hoe kan ik daar het best mee omgaan?
Spiritualiteit
Het 12 stappen programma wordt vaak een spiritueel programma genoemd. Het is van belang om hierbij een onderscheid te maken tussen spiritualiteit en religie. Hoewel de oorspronkelijke AA teksten een Christelijke signatuur dragen, moet worden vastgesteld dat het niet een bepaalde religieuze invalshoek is die verslaafden helpt om te herstellen. Het zijn de spirituele uitgangspunten die vaak religieuze kaders overstijgen die werken.
De behandeling, De 12 stappen
Deze stappen zijn in de jaren 30 van de vorige eeuw geformuleerd door AA. Het taalgebruik kan hier en daar gedateerd overkomen en in de invulling van de spiritualiteit klinkt een Christelijke benadering door die typerend is voor die tijd en plaats (Verenigde Staten). Het belangrijkste dat er over de 12 stappen gezegd kan worden, is dat ze werken. Op dit moment blijven er wereldwijd zo’n 2.000.000 mensen nuchter en clean met dit programma.
In het kort: De 12 Stappen van het Minnesota Model
Stap 1 - Erken je verslaving en de gevolgen
Stap 2 - Geef toe dat je hulp nodig hebt
Stap 3 - Aanvaard de hulp
Stap 4 - Maak de balans op van je leven
Stap 5 - Ga aan de slag. Allereerst door je uit te spreken naar een vertrouwenspersoon
Stap 6 - Onderzoek je zwakheden en tekortkomingen
Stap 7 - Uit je bereidheid om te werken aan je gedrag
Stap 8 - Ga na wie je schade hebt berokkend
Stap 9 - Maak het goed met deze mensen
Stap 10 - Hou door zelfonderzoek voortdurend een vinger aan de pols
Stap 11 - Creëer stilte in je leven door gebed of meditatie
Stap 12 - Geef je ervaringen door aan lotgenoten
CRA - The Community Reinforcement Approach
​
De CRA is een nieuwe therapie die steeds meer binnen de verslavingszorg wordt ingezet. CRA omvat een breed scala aan cognitief-gedragstherapeutische en systeemtherapeutische interventies gericht op toename van alternatieve bekrachtigers voor middelengebruik en reductie van middelengerelateerde bekrachtigers. In tegenstelling tot veel andere toegepaste benaderingen, richt CRA zich behalve op het reduceren van verslavingsgedrag aan de hand van bijvoorbeeld zelfcontroletechnieken of terugvalpreventiemaatregelen, op het ontwikkelen van niet-verslavingsgebonden alternatief gedrag. In dat kader is er veel aandacht voor de functie en positieve effecten van alcohol- en druggebruik om te weten waaraan gedragsalternatieven dienen te voldoen. Er wordt aan een breed pallet aan behandeldoelen gewerkt waartoe de patiënt het meest gemotiveerd is. Deze doelen hoeven niet per se rechtstreeks in te grijpen op drug- en/of alcoholgebruik. Door eerst te werken aan haalbare (andersoortige) doelen kunnen zo veel mogelijk succeservaringen worden opgebouwd die de patiënt helpen te motiveren om – in een later stadium – ook aan relatief moeilijkere doelen te werken, zoals het verminderen van het middelengebruik. CRA wordt ook gekenmerkt door vaardigheidstrainingen. Er wordt geoefend in de spreekkamer om daarna zo veel mogelijk te laten generaliseren in de dagelijkse praktijk van de patiënt. Voor sommige doelgroepen, zoals patiënten uit de Openbare Geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ), zal CRA veelal een outreachend karakter hebben om direct te kunnen interveniëren in de leefomgeving van de patiënt. De focus van de behandeling is vooral praktisch gericht op het ‘doen’ en het belonen van gewenst gedrag. Daarnaast is er veel aandacht voor de omgeving van de patiënten (zoals gezin, werk, vrijetijdsbesteding, vrienden, woonomgeving en dergelijke). De familie en de naaste omgeving van een verslaafde worden zo veel mogelijk actief bij de behandeling betrokken.
​
​
Hier onder een overzicht van de aangeboden modules.
Functionele analyse
​
Het inventariseren van aanleidingen, gedachten, gevoelens en omstandigheden die het gebruik stimuleren. CRA richt zich ook op een functieanalyse van plezierige, niet-middelengerelateerde, gedragingen.
​
Terugval-Management
​
Richt zich op de aanpak van stimuli en consequenties die kunnen leiden tot middelengebruik. Het heeft enerzijds tot doel om de nieuwe alternatieve gedragingen te introduceren in plaats van drug- en alcoholgebruik. Anderzijds kunnen stimuli gemanaged worden. De patiënt leert zijn/haar gedrag in de hand te houden op basis van selectieve bekrachtiging. Hierbij is externe steun en actieve participatie van partner, vrienden, en familie belangrijk.
​
Contingency Management
Een formele bekrachtigingonderdeel, waarbij op grond van objectiveerbare gegevens (bijvoorbeeld uitslagen van urinemonsters) beloningen worden toegekend. Deze beloningen (vouchers) vertegenwoordigen een waarde zoals bioscoopkaartjes, horloges, Cd-spelers, DVD spelers, etc. In de hedendaagse praktijk komt dit vaak neer op de toepassing van zgn. ‘beloningskasten’, waarbij goederen wordt uitgekeerd bij vooraf gedefinieerd gewenst gedrag.
​
CRA Sociaal netwerk
​
De betrokkenheid van een belangrijke ander, zoals partner, ouder, vriend of werkgever wordt benadrukt binnen CRA. Deze persoon kan de patiënt ondersteunen bij medicatie-inname en kan de deelname aan alternatieve gedragingen bevorderen. Daarnaast kan deze persoon de patiënt helpen bij het zorgen voor therapietrouw ten aanzien van de behandeling, vervoer, en huiswerk.
​
CRA Medicatie
​
CRA geeft een perspectief in hoeverre een medicament potentieel de eigenschap heeft om bekrachtigers toegankelijk te maken voor de patiënt. Om de therapietrouw te vergroten kan een belangrijke persoon uit het sociale netwerk of een hulpverlener de patiënt helpen door deze gericht te bekrachtigen op gedrag waarbij de patiënt zijn medicijn inneemt.
​
Huisbezoeken
​
Huisbezoeken kunnen worden gedaan om zicht te krijgen op (deelname aan) bekrachtigende activiteiten. Ook kunnen de sociale interacties worden geobserveerd tussen de patiënt en partner, kinderen en andere familieleden.
​
Arbeidsreïntegratie
​
Dit onderdeel kan worden aangewend om een oriëntatie op werk of een zinvolle dagbesteding re realiseren. De procedures zijn gebaseerd op het handboek van Azrin & Besalel’s Job Club Counselor’s Manual (1980).
​
Sociale club
​
Het doel van een sociale club (Meyers & Smith, 1995, p. 5) is de verbetering van vaardigheden bij interpersoonlijke situaties. De sociale club biedt de praktische kans om nieuwe sociale vaardigheden te ontwikkelen, en uit te oefenen in een drug- of alcoholvrije omgeving (Mallams et al., 1982).
​
Sociale- en vrijetijdsbesteding
​
Er wordt aandacht besteed aan het vergroten van arsenaal van (plezierige) activiteiten in het leven. Dit om een goede daginvulling te creëren dat een alternatief kan zijn voor middelengebruik
​
Middelen weigeren
​
Omvat een oefening in het weigeren van middelen. Het kan de patiënt helpen om sneller en effectiever te reageren wanneer een situatie zich voordoet waarbij alcohol of drugs worden aangeboden. Het doel is snel en overtuigend ‘nee’ te leren zeggen (Sisson & Azrin, 1989).
​
Problemen oplossen
​
Om problemen effectief op te lossen dient men de probleem situatie als zodanig te herkennen, deze te onderzoeken, om vervolgens een besluit te nemen over een relevante actie. De procedure is gebaseerd op die van D’Zurilla & Goldfried (1971).
​
Sobriety sampling
​
Om abstinentie of een ander behandeldoel (bijv. moderatie, harmreductie) te bevorderen kan voor een overeengekomen relatief korte tijdspanne het doel worden afgesproken (Azrin et al, 1982). Het onderhandelingsproces richt zich op een periode dat voor de patiënt een uitdaging inhoudt, maar wel haalbaar is.
​
CRA Communicatie
​
Deze specifieke interventie kan worden toegepast om de positieve communicatie tussen familieleden te verhogen en familieverhoudingen te verbeteren. Communicatieve vaardigheden vergroten de mogelijkheden om conflicten op te lossen en helpen voorkomen dat negatieve gevoelens zich opstapelen.
​
​
​
​
​