"Suïcide is geen ziektebeeld"

Suïcidaliteit is geen ziektebeeld op zich maar in principe een “symptoom” dat bij verschillende ziektebeelden voor kan komen. Suïcidaliteit komt niet alleen voor bij depressieve cliënten maar ook schizofrenie en borderline persoonlijkheidsstoornis hebben een hoog risico op suïcide. Ieder jaar komen er in Nederland vele mensen om het leven door suïcidaliteit. Naast geslaagde suïcides  worden hulpverleners binnen het werk in de GGZ ook geconfronteerd met suïcide pogingen die niet de dood tot gevolg hebben. Hierbij spreken we van een T.S. (tentamen suïcide). Binnen de GGZ zijn richtlijnen opgesteld waarin beschreven is hoe de begeleiding / behandeling van cliënten met suïcidaal gedrag vorm moet worden gegeven. Een verkorte versie van deze richtlijnen is hier te vinden. De uitgebreide beschrijving van deze richtlijnen is hier te vinden. (ga er maar even voor zitten)

 

Waarom pleegt iemand zelfmoord?

• De toekomst is zwart, op alle fronten

• Belangrijkste bestaansredenen bedreigd

• Idealen onbereikbaar geworden

• Niet meer te herstellen, hopeloosheid

• Doorleven is erger dan sterven

• Suïcide is een vorm van zelfbescherming

• Tegen verder onheil en aftakeling

 

De meest voorkomende manieren van zelfdoding

Er zijn uiteraard verschillende manieren om uit het leven te stappen. De 5 meest voorkomende vormen van zelfdoding:

 

• Ophangen en/of verwurging

• Medicijnen en/of alcohol

• Voor trein of metro springen. Bij jongeren onder de 20 is voor de trein springen de meest verkozen methode.

• Vanaf grote hoogte springen (gebouw, brug e.d.)

• Verdrinken

• Daarna komen niet nader genoemde andere manieren.

 

De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde

De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde wil gruwelijke vormen van zelfmoord aanpakken. Zij wil via de website aangeven dat er een humane manier van sterven is. Uit ervaring weet de NVVE dat de meeste mensen, die echt uit het leven willen stappen chronisch psychiatrische patiënten en ouderen zijn. De vereniging vindt dat zij voor hen op de bres moet springen, omdat zij anders aan hun lot worden overgelaten. Met behulp van een combinatie van medicijnen geven zij aan dat dit een menselijke manier is om uit het leven te stappen.

 

Redenen om dood te willen

Het doel van zelfmoord is om ergens verandering in te brengen. Iemand wil bijvoorbeeld dat de pijn of kwellende gedachten stoppen, of wil ontsnappen aan eenzaamheid. Het kan lijken alsof dat alleen maar lukt door dood te gaan. Vaak komt een zelfmoord voor de familie en vrienden die achterblijven (de nabestaanden) als een complete verrassing. Veel mensen die door zelfmoord sterven, hadden een depressie of psychische aandoening. Soms komen de nabestaanden hier pas achter als hun familielid of vriend(in) al dood is. Het kan ook dat degene die zelfmoord heeft gepleegd, niet wist dat hij of zij een depressie had.

 

Maar zelfmoord komt niet altijd als verrassing voor de nabestaanden. Bijvoorbeeld als de overledene eerder een poging heeft gedaan. Of als hij of zij het verschillende keren heeft aangekondigd. 'Waarom dóet iemand dat?' De "waaromvraag" is waarschijnlijk de meest gestelde vraag na een zelfmoord. Vaak is er niet één antwoord maar lijkt het alsof er wel honderd antwoorden zijn die eigenlijk alleen maar meer vragen oproepen. Voor nabestaanden kan het lastig zijn om te leren leven met al die vragen.

 

Twee grootste groepen zelfdoders

Ouderen:

• Zij zijn meestal klaar met het leven. Vaak is hun hele familie en/of kennissenkring vóór hen overleden. Het hoeft allemaal niet meer.

• De ernstig zieken onder hen willen de dingen niet ondergaan die hen te wachten staan.

 

Chronisch psychiatrische patiënten:

• De meesten willen niet meer verder. De enige oplossing is de dood die hen bevrijdt van alle ellende.

 

Hulp bij zelfdoding is strafbaar. De NVVE met de website ook?

Wie in ons land iemand helpt bij of aanzet tot zelfmoord is volgens de wet strafbaar. Het valt in de categorie misdrijf. De NVVE vindt dat de vereniging niet strafbaar is. Zij helpt niet bij en zet niet aan tot zelfmoord, maar geeft alleen maar informatie. Bovendien wordt iemand met een spontane overweging tot zelfmoord doorverwezen naar hulpinstanties. Alleen diegenen die een duidelijk, helder en zeer serieus besluit nemen kunnen bij de NVVE terecht.

 

Feiten over zelfmoord, zelfdoding.

• Ieder jaar denken 410.000 mensen wel eens aan zelfdoding.

• 14.000 van hen komen in het ziekenhuis terecht.

• Het aantal gevallen van suïcide is de laatste jaren opgelopen naar ruim 1900 mensen.

• Ruim 30% heeft vooraf psychiatrische hulp gehad,

• De meeste personen die zelfmoord plegen hebben de leeftijd van tussen de 30 en 50 jaar.

• Het aantal zelfdodingen onder ouderen neemt toe.

• Het aantal protestanten dat zelfmoord pleegt is groter dan het aantal Rooms-Katholieken.

• Het aantal hoogopgeleiden dat zelfmoord pleegt is groter dan het aantal laagopgeleiden.

• Het aantal zelfdodingen in Nederland ligt lager dan in de ons omringende landen.

 

Inschatten suïcide dreiging.

Het is voor de cliënten een ingrijpende “beslissing” maar ook voor de omgeving van deze cliënten. Een deel van deze mensen heeft nooit hulp gezocht binnen de GGZ. Voor anderen die wel hulp hebben gezocht heeft deze hulp en begeleiding niet kunnen voorkomen dat ze toch uit het leven zijn gestapt. Het is een illusie te denken dat we alle suïcides kunnen voorkomen maar we moeten wel extra aandacht besteden aan de mensen die met deze gedachten rond lopen. Belangrijk hierbij is het onderwerp bespreekbaar te maken om een indicatie te hebben hoe groot het gevaar van suïcide bij de zorgvrager is waardoor je hier op in kunt spelen en een veiliger omgeving kunt creëren. Kijk hier of er sprake is van suïcide dreiging. Naast het document over suïcide dreiging is er door Parnassia een ToolKit ontworpen waar je als verpleegkundige veel aan hebt binnen de begeleiding van cliënten die worstelen met suïcidale gedachten / acties. Klik hier voor de ToolKit.

 

Om een goede inschatting te maken van het gevaar van suïcidaliteit is het belangrijk om met de cliënt over dit onderwerp in gesprek te gaan. Om het gevaar in te schatten is een checklist opgesteld. In de lijst wordt een overzicht gegeven over de cliënten die een groter “gevaar”  lopen te kiezen voor suïcide en een vragenlijst die je kunt gebruiken in het gesprek over dit moeilijke onderwerp. Het is niet zo dat je bij iedere depressieve cliënt bij het eerste gesprek direct over suïcidale gevoelens of gedachten spreekt maar ga wel in op signalen die cliënten afgeven wanneer ze in gesprek zinspelen op suïcide. Hiermee neem je de cliënt serieus en voelt de cliënt zich gehoord. Wanneer iemand een suïcide (poging) heeft gedaan is het gevaar voor herhaling verhoogd.

 

Om de intentie van de suïcide (poging) in te schatten is er een suïcide intentie-schaal ontwikkeld. Hiermee wordt ingeschat hoe groot het gevaar op herhaling is door vragen te stellen als 'wat was het doel van de suïcide (poging). Het kan namelijk zijn dat iemand niet direct dood wilde maar wel lang wilde slapen of rust in het hoofd wilde. Klik hier voor de suïcide intentie-schaal.

 

Balans suïcide.

Wanneer de cliënt al langer kampt met suïcidale gedachten bestaat de kans dat de cliënt een afweging gaat maken. Hierbij maken ze "de balans" op van het leven. Wanneer er dan uiteindelijk een suïcide volgt noemen we dat een balans-suïcide. Het is in feite een vreemde naam omdat iemand met depressieve klachten nooit een evenwichtige afweging kan maken omdat alles waar ze over nadenken negatief gekleurd wordt door de sombere stemming waarin ze verkeren. De uiteindelijke beslissing zal dan ook sterk beïnvloed zijn door de depressie en het is de vraag of er dan spraken is van een juiste afweging.

 

"Geslaagde tentamen suïcide"

Naast de mislukte suïcide poging (T.S. tentamen suïcide)  en de gelukte suïcide is er in mijn ogen nog een derde situatie. Dit is de poging die niet is ingezet om te sterven. Men spreekt dan wel van een appellerende suïcide waarbij de cliënt niet in staat is om op een andere, meer adequate manier, hulp te vragen. Wanneer de actie door de "pleger" verkeerd wordt ingeschat door bijvoorbeeld "te veel"  medicatie te slikken kan dit toch leiden tot de dood terwijl dat mogelijk niet de bedoeling is geweest. Dit is natuurlijk achteraf moeilijk in te schatten wanneer iemand zich heeft gesuïcideerd maar ik kan me voorstellen dat er situaties zijn waarbij dit wel aan de orde is geweest.  

 

Stel dat een cliënt met borderline er van uit gaat dat haar vriend om 17.00 uur thuis komt van het werk. Wanneer de cliënt om 16.30 uur een fles wijn drink en enkele strips met medicatie neemt zal ze, wanneer haar vriend om 17.00 uur thuis komt en middels 112 hulp inschakelt in het ziekenhuis gespoeld worden en gered zijn. Wanneer de vriend echter met collega's nog iets gaat drinken en om 19.00 uur thuis komt kan de hulp voor deze cliënt te laat komen. Hierdoor is de cliënt omgekomen terwijl dat mogelijk niet haar bedoeling was. Je zou kunnen zeggen dat er dan sprake is van een geslaagde (of mislukte) tentamen suïcide.

 

Risicofactoren

Uit onderzoek is gebleken dat suïcide bij alle leeftijden en bevolkingsgroepen voor komt. Bij jongeren is het na ongevallen de 2e doodsoorzaak. Daarnaast komt suïcide bij oudere mannen veel voor hetgeen mogelijk te maken heeft met het feit dat oudere mannen zich niet afhankelijk op kunnen / willen stellen. Er is dus een overzicht waarin risico factoren zijn beschreven.

 

Zorg voor de hulpverlener

Naast de impact die het voor de naaste omgeving van de zorgvrager heeft zal het bij de hulpverleners ook veel emoties losmaken. Gevoelens van woede, onmacht of zelfs schuld over de suïcide komen bij hulpverleners veel voor. Wanneer je op je werk een suïcide poging of een geslaagde suïcide meemaakt is het belangrijk goed voor jezelf te zorgen door de situatie en je gevoelens bespreekbaar te maken bij collega’s.