Zorgmachtiging in de Wet verplichte ggz

Een zorgmachtiging is een machtiging van de rechter waarmee verplichte zorg op grond van de Wvggz toegepast kan worden. Een zorgmachtiging is mogelijk als een psychische stoornis leidt tot ernstig nadeel. Maar alleen als vrijwillige zorg niet mogelijk is, en verplichte zorg de enige manier is om het ernstig nadeel weg te nemen.

Melding van een zorgelijke situatie

Direct hulp nodig bij psychische problemen?

Neem contact op met uw huisarts. U kan via hem of haar doorverwijzen worden naar de crisisdienst. Is er sprake van acuut gevaar of acute nood? Bel dan 112. Denkt u aan zelfmoord? Bel dan 113.

Meldingen

Iedereen die zich ernstige zorgen maakt over iemand die noodzakelijke geestelijke gezondheidszorg weigert of vanwege zijn doen of laten in het algemeen kan dat melden. Waar u kunt melden, hangt af van uw situatie.

Bij de gemeente

Iedereen die zich zorgen maakt over iemand die misschien (verplichte) geestelijke gezondheidszorg nodig heeft, kan dat melden bij het meldpunt zorgwekkend gedrag. Meer informatie over dit meldpunt kunt u vinden op deze website.

Als u zich zorgen maakt over iemand die misschien (verplichte) geestelijke gezondheidszorg nodig heeft, kunt u een melding doen bij de gemeente. Het gaat om de gemeente waar de patiënt op dat moment verblijft. Het melden kan ook anoniem.

De gemeente start bij een melding een verkennend onderzoek. Zij kan zich daarbij baseren op informatie van (ambulante) zorgverleners of de politie. Een medische verklaring is in dit stadium nog niet nodig.

De gemeente moet binnen 14 dagen beslissen of ze de officier van justitie zal verzoeken een zorgmachtiging aan te vragen bij de rechter.

Vindt de gemeente het niet noodzakelijk om een verzoek in te dienen bij de officier van justitie? Dan kunnen de volgende betrokken personen dat alsnog afdwingen:

de vertegenwoordiger
de echtgenoot, de geregistreerd partner of degene met wie een samenlevingscontract is gesloten
een ouder
een voor de continuïteit van zorg essentiële naaste

Deze personen kunnen in beroep gaan bij de rechter als de gemeente niet binnen 14 dagen na hun melding het verzoekschrift indient bij de officier van justitie.

Bij de officier van justitie

De volgende professionals kunnen een zorgelijke situatie melden bij de officier van justitie (OvJ):

Het college van burgemeester en wethouders
Een geneesheer-directeur
Een zorgverlener die beroepsmatig zorg verleent aan betrokkene
Een zorgaanbieder van forensische zorg
De politie

De OvJ kan vervolgens de rechter vragen een zorgmachtiging af te geven.

Meer informatie over de procedure via de officier van justitie kunt u vinden op de website van het Openbaar Ministerie.

Bij de zorgaanbieder

Familie en naasten kunnen hun zorgen melden bij de zorgaanbieder waar de patiënt al zorg heeft (gehad). De zorgaanbieder kan vervolgens een melding doen bij de officier van justitie.

Procedure voor een zorgmachtiging

Een zorgmachtiging op grond van de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) is een ingrijpende maatregel. Daarom is een zorgvuldige procedure noodzakelijk. Op deze pagina vindt u meer informatie over de procedure.

1. Melding van een zorgelijke situatie

Een verzoek om een zorgmachtiging voor te bereiden komt binnen bij de officier van justitie. Dat kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld via de zorgaanbieder of de gemeente. Zie hiervoor: melding van een zorgelijke situatie.

2. Voorbereiding van de aanvraag

De officier van justitie beslist of hij een aanvraagprocedure voor een zorgmachtiging start. Daarvoor bereidt hij de aanvraag samen met de geneesheer-directeur voor.

Wat doet de officier van justitie?

Hij wijst een geneesheer-directeur aan.
Hij geeft de geneesheer-directeur informatie over de patiënt, bijvoorbeeld een zelfbindingsverklaring, eerdere machtigingen, politiegegevens en justitiële gegevens.
Hij geeft de persoonsgegevens van de patiënt aan de rechter, zodat die een advocaat kan toevoegen.

Wat doet de geneesheer-directeur?

Hij informeert de patiënt over de procedure.
Hij verwijst de patiënt voor advies en bijstand naar de patiëntenvertrouwenspersoon (pvp) en stelt de pvp op de hoogte als de patiënt dat wil.
Hij informeert de patiënt dat hij (met hulp van een naaste) een zelfbindingsverklaring en een eigen plan van aanpak kan opstellen waarmee verplichte zorg mogelijk kan worden voorkomen.
Hij wijst een onafhankelijk psychiater aan die een medische verklaring opstelt. Die psychiater heeft minimaal een jaar geen zorg gegeven aan de patiënt.
Hij geeft die psychiater eventuele relevante gegevens, zoals een zelfbindingsverklaring en politie- en justitiële gegevens.
Hij wijst een zorgverantwoordelijke aan, die samen met de patiënt (en de vertegenwoordiger) een zorgplan opstelt.
Hij beslist (in overleg met de officier van justitie) of de patiënt een eigen plan van aanpak mag opstellen om een zorgmachtiging te voorkomen.
Hij stuurt het volledige dossier naar de officier van justitie.

3. Verzoek aan de rechter

De officier van justitie besluit op basis van het dossier of hij een verzoek voor een zorgmachtiging indient bij de rechter. Hij moet dit zo snel mogelijk doen. De termijn is zes weken als de patiënt een eigen plan van aanpak maakt en vier weken als de patiënt dit niet doet.

Wat staat er in het verzoekschrift?

Welke vormen van verplichte zorg volgens de geneesheer-directeur en de officier van justitie nodig zijn.
Bij een verplichte opname: welke zorgaanbieder de patiënt opneemt.
Een onderbouwing waarom een zorgmachtiging nodig is, waarom er geen minder ingrijpende maatregelen zijn en waarom het ernstig nadeel alleen met verplichte zorg afgewend kan worden.
Het dossier van de geneesheer-directeur: het zorgplan, eventueel een eigen plan van aanpak en een zorgkaart.

Besluit de officier van justitie om géén verzoek in te dienen?

Dan kan de aanvrager of de melder binnen 14 dagen schriftelijk en gemotiveerd aan de officier van justitie vragen het verzoek alsnog in te dienen bij de rechter. Als uit de medische verklaring blijkt dat verplichte zorg noodzakelijk is en de aanvraag voldoende gemotiveerd is, moet de officier van justitie het verzoek alsnog indienen.

4. Beslissing door de rechter

De rechter bepaalt binnen drie weken of hij een zorgmachtiging verleend. Daarvoor moet aan deze eisen zijn voldaan:

Uit de medische verklaring blijkt dat de patiënt een psychische stoornis heeft.
De psychische stoornis veroorzaakt gedrag dat leidt tot ernstig nadeel voor de patiënt zelf, voor andere personen en/of voor goederen.
Het ernstig nadeel kan alleen met verplichte zorg worden weggenomen of verminderd. Vrijwillige zorg is niet (meer) mogelijk.
De verplichte zorg is doelmatig en zo min mogelijk ingrijpend. De veiligheid van de patiënt en van de zorgverleners is zo veel mogelijk geborgd.

De rechter moet de patiënt, de vertegenwoordiger en de advocaat horen (als zij dat willen). Hij kan ook anderen horen en getuigen en deskundigen oproepen. Heeft de patiënt zijn eigen wensen opgeschreven in een zorgkaart of zelfbindingsverklaring? Dan moet de rechter daar rekening mee houden.

De patiënt kan niet in hoger beroep gaan tegen een zorgmachtiging.

Wat staat er in de zorgmachtiging?

In de zorgmachtiging legt de rechter vast welke vormen van verplichte zorg toegepast kunnen worden. Hij kan afwijken van het verzoekschrift. De rechter kan ook besluiten dat een heel nieuw zorgplan nodig is. Zo nodig bepaalt de rechter dat de patiënt tijdelijk of blijvend in een forensisch psychiatrisch centrum wordt opgenomen.

Hoe lang duurt de zorgmachtiging?

De eerste zorgmachtiging duurt maximaal zes maanden. Daarna kan de officier van justitie weer een zorgmachtiging vragen. De rechter kan dan aansluitend een zorgmachtiging afgeven voor maximaal een jaar. Dit kan ieder jaar opnieuw, mits aan alle voorwaarden voor een zorgmachtiging is voldaan.

Na vijf aaneengesloten jaren verplichte zorg kan de rechter besluiten de zorgmachtiging steeds te verlengen met maximaal twee jaar.

Hoe wordt een zorgmachtiging uitgevoerd?

Nadat de rechter een zorgmachtiging op grond van de Wet verplichte ggz heeft afgegeven, kan de verplichte zorg direct uitgevoerd worden. De officier van justitie is hiervoor verantwoordelijk.

Na de rechterlijke uitspraak kan het volgende gebeuren:

Zorgverleners gaan naar de patiënt

Zorgverleners mogen binnen komen op de plek waar de patiënt zich bevindt. Ook als dat thuis is. Zo nodig gaat de politie mee.
Zorgverleners en politie mogen gevaarlijke voorwerpen afnemen. Daarvoor mogen ze onderzoeken of de persoon gevaarlijke voorwerpen in of onder zijn kleding heeft. Onderzoek ín het lichaam (visiteren) is niet toegestaan.
Gevaarlijke voorwerpen worden bewaard, tenzij het gaat om verboden spullen zoals drugs of wapens.

De toepassing van verplichte zorg hoeft niet in een zorginstelling, maar kan ook buiten de zorginstelling plaatsvinden, bijvoorbeeld bij de patiënt thuis.

Uitgangspunt blijft vrijwillige zorg

Ook als sprake is van een zorgmachtiging moet de zorgverantwoordelijke altijd eerst proberen vrijwillige zorg te geven. Toepassing van verplichte zorg kan alleen als de patiënt zich tegen de zorg verzet en er geen andere zorgmogelijkheden meer zijn.

Toepassing van verplichte zorg

Voor de toepassing van verplichte zorg moet de zorgverantwoordelijke eerst:

bekijken hoe de situatie van de patiënt op dat moment is;
de verplichte zorg met de patiënt bespreken;
(als de zorgverantwoordelijke geen psychiater is:) overleggen met de geneesheer-directeur.

De zorgverantwoordelijke zet op papier waarom verplichte zorg op dit moment noodzakelijk is. De geneesheer-directeur stuurt een kopie daarvan aan de patiënt, zijn vertegenwoordiger en zijn advocaat. Hij laat weten dat zij een klacht kunnen indienen tegen deze beslissing, en dat zij hulp kunnen krijgen van een patiëntenvertrouwenspersoon en een familievertrouwenspersoon.
Verdere stappen zijn uitgewerkt in de richtlijn Dwang en drang.

Afwijken van de zorgmachtiging

De zorgverantwoordelijke moet zich houden aan de verplichte zorg die in de zorgmachtiging staat. Andere vormen – die niet in de zorgmachtiging staan – zijn alleen tijdelijk mogelijk om een noodsituatie af te wenden. Het moet dan gaan om:

Ernstig nadeel
De veiligheid binnen een accommodatie of een andere locatie waar verplichte zorg wordt verleend
De bescherming van rechten en vrijheden van anderen, of
Het voorkómen van strafbare feiten.

De zorgverantwoordelijke kan dan maximaal drie dagen andere verplichte zorg geven dan in de zorgmachtiging staat. Als die tijdelijke verplichte zorg niet na twaalf uur kan worden afgebouwd, moet de zorgverantwoordelijke dit melden aan de geneesheer-directeur.

Is de vorm van verplichte zorg langer dan drie dagen noodzakelijk? Dan moet de geneesheer-directeur een aanvraag tot wijziging van de zorgmachtiging indienen bij de officier van justitie. De officier van justitie besluit of hij de rechter vraagt om de zorgmachtiging te wijzigen. De rechter moet dan binnen drie dagen beslissen.

Verplichte zorg buiten een GGZ-instelling

Verplichte zorg op grond van de Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) kan ook buiten een instelling toegepast worden, ook wel “ambulant” genoemd.

Vormen van ambulante verplichte zorg

In het Besluit verplichte geestelijke gezondheidszorg staat welke vormen van verplichte zorg ambulant mogelijk zijn, zoals:

vocht, voeding en medicatie toedienen;
medische controles of andere medische handelingen;
onderzoek van de woon- of verblijfsruimte op gedragsbeïnvloedende middelen en gevaarlijke voorwerpen.

Aanvullende voorwaarden

Zorgaanbieders en zorgverantwoordelijken die verplichte zorg toepassen in de thuissituatie, moeten aan enkele aanvullende voorwaarden voldoen. De zorgaanbieder moet bijvoorbeeld vooraf goed nadenken of en hoe de zorg veilig en verantwoord kan worden geleverd en ervoor zorgen dat de patiënt en zijn familie altijd ergens met hulpvragen terecht kunnen.

Deze aanvullende voorwaarden zijn beschreven in het Besluit verplichte geestelijke gezondheidszorg en gelden bovenop de regels die de Wvggz al stelt aan verplichte zorg, zoals dat dwang een uiterst redmiddel is en altijd proportioneel moet zijn.

Zorgmachtiging wijzigen of beëindigen

In een zorgmachtiging op grond van de Wvggz staat welke verplichte zorg toegepast kan worden bij een patiënt. De situatie van de patiënt kan echter veranderen. Het is ook mogelijk dat de toegestane verplichte zorg onvoldoende resultaat heeft. Wat is er dan mogelijk?

Verplichte zorg wijzigen

Als meer of andere vormen van verplichte zorg noodzakelijk zijn, moet de rechter de zorgmachtiging eerst wijzigen. De geneesheer-directeur vraagt aan de officier van justitie hiervoor een verzoek in te dienen bij de rechter.

Bij spoed (bijvoorbeeld in een noodsituatie) mag de zorgverantwoordelijke maximaal drie dagen andere verplichte zorg geven dan in de zorgmachtiging staat. Als die vorm van verplichte zorg langer dan drie dagen noodzakelijk is, moet de geneesheer-directeur de officier van justitie vragen de rechter te verzoeken de zorgmachtiging te wijzigen. De rechter moet binnen drie dagen beslissen.

Verplichte zorg onderbreken

Een onderbreking wil zeggen dat de verplichte zorg tijdelijk stopt. De patiënt kan hier op ieder moment om vragen. Ook de vertegenwoordiger, de advocaat en de zorgverantwoordelijke kunnen dit verzoeken. De aanvraag voor onderbreking moet schriftelijk en gemotiveerd gebeuren.

De geneesheer-directeur beslist op zo’n verzoek. Hij kan voorwaarden stellen, bijvoorbeeld dat de patiënt contact houdt met een zorgverlener of zijn medicatie blijft nemen.

De geneesheer-directeur onderbreekt de verplichte zorg voor zover en voor zolang dat verantwoord is. Een onderbreking van de verplichte zorgverlening is per definitie tijdelijk.

Verplichte zorg beëindigen

De patiënt kan op ieder moment vragen de verplichte zorg helemaal te stoppen. Hij kan hiervoor een schriftelijk, gemotiveerd verzoek indienen bij de geneesheer-directeur. Ook de vertegenwoordiger, de advocaat en de zorgverantwoordelijke kunnen zo’n verzoek indienen.

Voorwaarde voor het beëindigen van alle vormen van verplichte zorg is:

het doel is bereikt, of
er is geen sprake meer van ernstig nadeel dat voortkomt uit een psychische stoornis (denk bijvoorbeeld aan een drugspsychose, die vrij snel weer kan afnemen).

De geneesheer-directeur kan de verplichte zorg voorwaardelijk of onvoorwaardelijk beëindigen. Eventuele voorwaarden moeten gericht zijn op het wegnemen of voorkomen van ernstig nadeel. De patiënt moet hier dan natuurlijk wel mee akkoord gaan.

In de zorgmachtiging staat welke vormen van verplichte zorg de zorgverleners kunnen toepassen. Het kan zijn dat iemand wordt opgenomen in een ggz-instelling, maar dat hoeft niet. Verplichte zorg kan ook ambulant (thuis of poliklinisch) worden verleend.

Voorwaarden voor een zorgmachtiging

De voorwaarden voor een zorgmachtiging zijn:

Er is sprake van (dreigend) ernstig nadeel

De patiënt veroorzaakt ernstig nadeel of dreigt dit te veroorzaken voor zichzelf, voor een ander of voor personen of goederen in het algemeen. Dit komt door een psychische stoornis.

Er is geen alternatief

Er zijn geen mogelijkheden meer voor vrijwillige zorg.

De verplichte zorg is proportioneel

De verplichte zorg staat in verhouding tot het beoogde doel ervan. De verplichte zorg wordt afgewogen tegen het ernstig nadeel dat ontstaat zónder verplichte zorg.

De verplichte zorg is effectief

De kans is groot dat de verplichte zorg het gewenste resultaat zal hebben.

Eigen invloed van de patiënt

In de Wvggz staat dat patiënten zo veel mogelijk regie moeten kunnen houden. Daarvoor zijn verschillende manieren:

Patiënten kunnen verplichte zorg voorkómen door een eigen plan van aanpak te maken.
Patiënten kunnen zelf aangeven welke verplichte zorg zij het minst schadelijk vinden voor zichzelf. Dit kan met een zorgkaart of een zelfbindingsverklaring.