Hoe ontstaat een gameverslaving?

Een miljoen mensen in Nederland gamen, en zo’n 20.000 spelers zijn verslaafd. Regina van den Eijnden, jeugdonderzoeker bij de Universiteit Utrecht, concludeert dat een op de tien gamende jongens in de leeftijd van twaalf tot vijftien jaar gameverslaafd is. “Bij meiden van die leeftijd speelt dit veel minder. Nog geen één procent van de gamende meisjes vertoont verslavingskenmerken”.

​

Een veelvoorkomende oorzaak van verslavingen, en dus ook van een gameverslaving, is het willen vluchten van persoonlijke problemen. Dit kunnen concrete problemen thuis of op het werk zijn, maar ze kunnen ook te maken hebben met een laag zelfbeeld of een depressie. De gamer heeft de mogelijkheid te vluchten naar een virtuele wereld waar niet over echte problemen hoeft te worden nagedacht. Maar ook het simpelweg het vinden van ontspanning en tijdverdrijf in games kan uit de hand lopen en leiden tot een verslaving. Tijdens het gamen maakt het brein drie stofjes aan: adrenaline, endorfine en dopamine. Deze stofjes hebben een verslavende en aantrekkende werking (net als bij het nemen van drugs). Overmatig gamen kan dus lijden tot een gameverslaving waarbij de gamer afhankelijk is van het spelen. Wanneer de gamer stopt met spelen zakt de concentratie van deze stofjes weer naar een normale waarde en de gamer krijgt last van afkickverschijnselen met als gevolg dat hij weer wil gaan gamen om het ‘fijne’ gevoel te kunnen behouden.

​

Wie lopen meer risico op het ontwikkelen van een gameverslaving?

Verschillende wetenschappers zijn van mening dat er risicogroepen zijn voor het ontwikkelen van een gameverslaving. Volgens jeugdonderzoeker Van der Eijnden zijn dit er twee: jongens met concentratieproblemen (bijvoorbeeld ADHD), en jongens die het moeilijk vinden om goede vriendschappen op te bouwen. “Deze jongens zonder goede vriendschappen raken door hun gameverslaving alleen maar meer sociaal geïsoleerd.

Zo kunnen jongeren met een autistische stoornis ook gevoelig zijn voor het ontwikkelen van een gameverslaving. De gameomgeving geeft hen een gevoel van overzicht en veiligheid, wat in de gewone wereld vaak ontbreekt. Het creëren en onderhouden van virtuele vriendschappen is een stuk minder ingewikkeld en beangstigend voor hen dan het aangaan van persoonlijke contacten in de echte wereld. Jeroen Lemmens schrijft in zijn onderzoek ‘Causes and Consequences of Pathological Haming’ (2010) dat eenzame jongeren met weinig zelfvertrouwen en geringe sociale vaardigheden vatbaarder voor een gameverslaving zijn dan jongens die hierover wel beschikken. 

​

Uit wetenschappelijk onderzoek van de Universiteit van Amsterdam (UvA) is gebleken dat de geestelijke gesteldheid van jongeren bepaalt of de gamers gevoelig zijn voor het verslaafd raken aan computerspelletjes.

​

Komt gameverslaving vaak voor bij kinderen en jongeren?

Tussen 2011 en 2013 is het aantal aanmeldingen van gameverslaafden bij klinieken met 66 procent gestegen. Daarnaast constateerden zij dat de gameverslaafden steeds ernstiger verslaafd zijn en daarnaast steeds jonger binnenkomen. Sommige verslaafde gamers zijn pas tien jaar oud. Voorheen waren dit meestal jongeren van vijftien jaar of ouder. "Het aantal uren dat ze gamen, neemt toe, soms wel achttien uur per etmaal. Meerdere jongens gaan niet meer naar school, gebruiken veel drugs en verwaarlozen zichzelf volledig." Dit laatste is vaker het geval bij oudere kinderen vanaf zo’n twaalf jaar, dan bij jongere kinderen. Veel verslaafden melden zich in eerste instantie met een (hard)drugsverslaving waarna blijkt dat zij ook verslaafd zijn aan gamen. Dit heeft tot gevolg dat het aantal gameverslaafden moeilijk vast te stellen is.

​

​

Uit onderzoek van het Trimbos Instituut blijkt dat de frequentie van het gamen na de basisschool afneemt. 58% van de 16-jarigen gamet, en 20% gamet iedere dag. Het aantal gamers is in de loop der jaren afgenomen, maar de hoeveelheid tijd die ze besteden aan het gamen is gestegen. Daarnaast blijkt dat zes procent van de jongens in het voortgezet onderwijs voldoet aan de criteria voor risicovol gamen, wat onder andere inhoudt dat zij iedere dag te lang gamen. Opvallend is dat het risicovol gamen daalt wanneer het schoolniveau stijgt: risicovol gamen komt meer voor bij scholieren van het vmbo, en het minst bij scholieren van havo en vwo.

​

Wanneer is iemand gameverslaafd?

Een gameverslaving heeft niet alleen te maken met het aantal uren dat games gespeeld worden. Beter is het misschien te kijken naar hoe de gamer omgaat met afspraken. Als de speler met zichzelf of een ander afspreekt een bepaald aantal uren te gamen, en het lukt hem of haar maar niet om zich daaraan te houden, dan kan dat een indicatie zijn dat er sprake is van een verslaving. Ook zijn verslaafde gamers een groot deel van de dag bezig met het gamen. Dit kan zowel in gedachten zijn als in het echt. Prestaties op school verslechteren en de sociale contacten verminderen. Vaak hebben gameverslaafden nog maar een heel gering sociaal netwerk en bevinden de meeste ‘vrienden’ zich online. Andere activiteiten dan gamen worden uitgesteld of helemaal niet meer uitgevoerd. Gameverslaafden slapen weinig en hebben vaak een ernstig verstoord dag- en nachtritme. Ook verzorgen ze zichzelf niet tot nauwelijks meer en schieten ze uit hun slof wanneer iets of iemand het spel verstoord.

​

In het DSM5 worden alle psychische stoornissen geclassificeerd en systematisch onderverdeeld van meest voorkomende stoornissen naar meest zeldzame stoornissen. Onderstaand worden negen kenmerken opgesomd van een gameverslaafde. Wanneer de gamer voldoet aan vijf van deze negen punten, is er sprake van een stoornis.

De persoon:
- houdt zich voornamelijk bezig met gamen, het is een obsessie geworden;
- heeft last van ontwenningsverschijnselen wanneer hij niet gamet;
- wil almaar meer tijd besteden aan het gamen (een opbouw in tijd is te zien);
- heeft eerder geprobeerd te stoppen met gamen, maar dit is niet gelukt;
- is interesse in andere activiteiten verloren, en heeft vrijwel geen hobby’s meer;
- gaat door met het gamen terwijl hij weet hoeveel impact het heeft op bepaalde personen;
- liegt over zijn gamegedrag;
- gebruikt games om een bepaald gevoel van angst of schuldigheid te verlichten, hij probeert te vluchten in de game;
- is kansen misgelopen of heeft relaties laten mislukken door zijn gamegedrag.

 

Wat is de kick van gamen?

De meeste games maken gebruik van een beloningssysteem, wat inhoudt dat de gamer wordt beloond voor zijn daden. De hersenen worden hierbij op zo’n manier geprikkeld (adrenaline, endorfine en dopamine worden aangemaakt) dat de gamer afgeleid raakt van (vervelende) dingen die zich afspelen in de realiteit. De negatieve gedachten worden als het ware verdoofd en vervangen door de virtuele werkelijkheid die interessanter, spannender en uitdagender is. De gamer heeft geen ‘tijd’ meer om stil te staan bij situaties uit het echte leven. In veel games kan de gamer zelf een strategie bepalen, controle uitoefenen en respect krijgen van zijn medespelers. Dat voelt fijn. 

​

Daarnaast roept het spelen van games een bepaalde spanning op in het lichaam (adrenaline). De ademhaling wordt sneller, het hart gaat sneller kloppen en de gamer is geconcentreerd en alert. Van de acties die de gamer goed uitvoert wordt hij gelukkig. In games zit een uitdagend component. Het halen van een volgend level kan zo’n uitdaging zijn. Als dat lukt, geeft dat weer een seintje aan het beloningscentrum in de hersenen, waardoor de gamer zich eventjes lekker voelt. Door een game te maken met een oneindig aantal levels zal de gamer nooit ‘klaar’ zijn en steeds maar weer het beloningscentrum kunnen en willen bedienen. Veel games beschikken ook over een wedstrijdelement, waarbij de handigste, slimste of snelste gamer wint. Ook dat stimuleert het beloningscentrum. Gamen is daarnaast een manier geworden om online in contact te zijn met andere gamers. Dit sociale component in games speelt ook een grote rol bij verslaving: gamers voelen de ‘druk’ om het spel te blijven spelen omdat ze hun team en medespelers niet in de steek willen laten. Als laatste kunnen gamers een kick krijgen wanneer tegen hen op wordt gekeken en ze waardering krijgen van medespelers.

​

Welke games zijn het meest verslavend?

Spellen worden per genre van elkaar onderscheiden. Verschillende genres zijn: actie games, avontuurlijke games, role-playing games, educatieve games, horror games, strategie games, simulatie games, sport games, puzzel games en casual games. De meest verslavende games vallen onder het genre ‘role-playing’, waarbij vooral de MMORPG (Massively, Multiplayer Online Role-Playing Games) games erg verslavend kunnen zijn. Dit zijn spellen waarbij je online (anoniem of niet) tegen anderen, of met anderen over de hele wereld speelt. Dit gebeurt in een fantasiewereld. Bij deze games verplaats je je in een bepaalde rol, ook wel karakter of avatar genoemd. Afhankelijk van de game, kan dit karakter zich blijven evolueren, zelfs wanneer de gamer offline is.

​

De MMORPG games zijn eindeloos en onbeperkt beschikbaar, de vluchtmogelijkheden zijn erg groot, de groepsdruk is sterk aanwezig, en de tunnelvisie is groot. Allemaal factoren die een groot risico vormen voor het ontwikkelen van een gameverslaving. Dit genre games kent de meeste verslaafden en bestaat uit spellen zoals World of Warcraft, Runescape, League of Legends, Minecraft en Guild Wars. Sommige MMORPG’s zijn gratis, en sommige vereisen een abonnement. Vaak zijn de gratis games een bèta-versie of versies die beperkter zijn. Een andere mogelijkheid is dat het spelen zelf gratis is, maar dat er tegen betaling voorwerpen of speelgeld gekocht kan worden.

​

De spelletjes die op verschillende spelletjessites of apps worden gespeeld (online en offline) scoren laag op de factoren die een risico vormen voor een gameverslaving.  Ze mogen dan wel continu beschikbaar zijn, ze zijn vaak wel eindig: een spel kan uitgespeeld worden. De gamer bevindt zich (vaak) niet in een fantasiewereld en er is geen groepsdruk omdat de spellen vaak alleen worden gespeeld. Voorbeelden zijn Farmville, Wordfeud en Candy Crush.

Spellen die op een spelcomputer of console worden gespeeld, bijvoorbeeld een Microsoft Xbox, Nintendo DS, of Nintendo Wii, verschillen erg van elkaar wat betreft het risico op een gameverslaving. De games beschikken vaak wel over een einde. De groepsdruk kan aanwezig zijn omdat er met meerdere mensen op een systeem kan worden gespeeld. Ook kan de gamer zich verplaatsen in een bepaalde rol en de vluchtmogelijkheid is aanwezig bij het spelen van spellen op een spelcomputer of console. Voorbeelden van deze games zijn FIFA Football, Dragon Age, Gran Turismo en GTA (Grand Theft Auto). Een aantal jaren geleden waren deze spellen alleen nog te spelen via een spelcomputer of console, maar tegenwoordig ook online, bijvoorbeeld FIFA Football.

​

World of Warcraft Legion

World of Warcraft Legion is de zesde uitbreiding van het spel, en werd aangekondigd op 6 augustus 2015. 

Wat zijn de gevolgen van een gameverslaving?

​

Een gameverslaving kan, net als vele andere verslavingen, erg ontwrichtend werken voor de verslaafde zelf en zijn/haar omgeving. Gamen gaat voor de verslaafde boven alles. School, werk, familie en vrienden zijn ondergeschikt aan het gamen. Een gameverslaving kan leiden tot lichamelijke en psychische klachten zoals (chronische) hoofdpijn, eenzaamheid, depressie, slapeloosheid, agressie, opstandigheid, problemen met het onderhouden van persoonlijke relaties en een drugsverslaving. Om het gamen te kunnen volhouden nuttigen veel gameverslaafden oppeppende middelen. Dit kan variëren van koffie en energydrankjes tot zwaardere middelen zoals amfetamine of cocaïne. Sommige verslaafden hebben naast hun gameverslaving, ook een drugsverslaving.

Gameverslaafden komen vaak in een vicieuze cirkel terecht doordat ze de problemen, waarvoor ze vluchtten in de games, weer tegenkomen in het echte leven zodra ze stoppen met gamen. Dit heeft tot gevolg dat het erg verleidelijk is om weer te vluchten in het spel, om de realiteit niet onder ogen te hoeven komen. Een gameverslaving wordt ook wel vergeleken met een gokverslaving. Tijdens beide verslavingen denkt de verslaafde dat hij de volgende keer wél gaat winnen. Bij een gameverslaafde kan dit een obsessieve gedachte zijn waardoor hij in een vicieuze cirkel belandt. Een sociaal isolement, liegen tegen je ouders, van school gestuurd worden en geldproblemen.

​

Hoe wordt een gameverslaving behandeld?

Een gameverslaving kan op verschillende manieren behandeld worden. Iedere instantie die een behandeling voor een gameverslaving aanbiedt, doet dit op zijn eigen manier en met een eigen behandelmethode. Er zijn korte en langdurige hulptrajecten waarbij het uiteindelijke doel niet van elkaar verschilt: in staat zijn te kunnen stoppen met gamen of verstandig om kunnen gaan met gamen.

Cognitieve gedragstherapie is een vorm van psychotherapie. Bij deze therapie onderzoekt iemand samen met de therapeut wat zijn denkgewoonten zijn. De therapeut leert iemand vervolgens de gedachten die niet helpen en hem of haar slecht laten voelen om te buigen naar 'helpende' gedachten. Deze vorm van therapie wordt veel toegepast bij gameverslavingen. Dit kan middels individuele gesprekken, of in een behandelgroep.

Familietherapie is een vorm van hulp waarbij de omgeving van de cliënt een belangrijke rol speelt. Samen wordt gekeken hoe het probleem het beste aangepakt kan worden.

Daarnaast kiezen veel cliënten ervoor om tijdelijk weg te gaan uit hun vertrouwde omgeving, en hun verslaving aan te pakken in een kliniek. Zij hebben hier baat bij omdat het thuis vaak te moeilijk is om te stoppen: de verleiding ligt dan constant op de loer. In klinieken wordt vaak ook gebruik gemaakt van cognitieve gedragstherapie, groepstherapie en sporten.

​

Wat te doen bij een vermoedelijke gameverslaving?

Het Trimbos Instituut heeft een test ontwikkeld waarbij wordt gekeken of het gamegedrag gewoon een hobby is of een probleem vormt. Deze test is gemaakt voor kinderen en jongeren onder de achttien jaar. 
 

In het kort:

• In Nederland zijn zo’n 20.000 mensen verslaafd aan gamen. Gameverslaafden zijn steeds ernstiger verslaafd en steeds jonger. De massively multiplayer online (role-playing) games, ook wel MMORPG genoemd, zijn het meest verslavend.

• Een veelvoorkomende oorzaak van een gameverslaving is het willen ontvluchten van problemen in de echte wereld. Over het algemeen zijn eenzame jongeren met weinig zelfvertrouwen en geringe sociale vaardigheden vatbaarder voor een gameverslaving.

• Een gameverslaving houdt meer in dan een x aantal uren per dag gamen. De gamer kan niet meer stoppen met spelen, zijn sociale contacten verminderen sterk en de speler wordt agressief wanneer het spel door iets of iemand wordt onderbroken.

• Een gameverslaving kan leiden tot zowel psychische als lichamelijke klachten zoals (chronische) hoofdpijn, eenzaamheid, depressie, drugsverslaving, slapeloosheid, agressie en problemen met het onderhouden van persoonlijke relaties.

• De behandeling kan middels korte en langdurige hulptrajecten verholpen worden. Vaak wordt hierbij een combinatie van cognitieve gedragstherapie, groepstherapie en sporten toegepast.